Μάχη του Μάρνη (5 – 11 Σεπ 1914)

Η μάχη του Μάρνη αποτελεί το σπουδαιότερο, ίσως, γεγονός του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, γιατί από το αποτέλεσμα αυτό (νίκη των Συμμάχων) κρίθηκε κατά μεγάλο μέρος και το αποτέλεσμα του τετραετούς αυτού πολέμου (28 Ιουν. 1914 – 11 Νοε. 1918). Ο πόλεμος αποκλήθηκε παγκόσμιος, γιατί στις οκτώ αρχικά εμπόλεμες δυνάμεις, Γερμανία και Αυστροουγγαρία (Κεντρικές Δυνάμεις) από τη μια μεριά και Γαλλία, Αγγλία, Ρωσία, Βέλγιο, Σερβία και Μαυροβούνιο (Σύμμαχοι) από την άλλη, προστέθηκαν διαδοχικά και άλλες έντεκα χώρες είτε με τις πρώτες είτε με τις δεύτερες. Συνολικά, δημιουργήθηκαν πέντε μέτωπα πολέμου, Δυτικό, Ανατολικό, Βαλκανικό, Μικρασιατικό και Αποικιακό.

Απώτερα αίτια του πολέμου ήταν η διαίρεση των ευρωπαϊκών δυνάμεων σε δύο αντίπαλους σχηματισμούς, ο αποικιακός και εμπορικός ανταγωνισμός μεταξύ Γερμανών και Αγγλογάλλων και ο ανταγωνισμός σε εξοπλισμούς, κυρίως, Γερμανίας και Γαλλίας.

Αφορμή του πολέμου υπήρξε η δολοφονία του Αρχιδούκα Φραγκίσκου – Φερδινάρδου, διαδόχου του Αυστροουγγρικού θρόνου, με τη σύζυγό του, στις 28 Ιουνίου 1914, στο Σαράγεβο της Βοσνίας. Ο δολοφόνος Γαβρίλο Πριντσίπ, μαθητής γυμνασίου, ήταν μέλος της μυστικής οργανώσεως «Μαύρο Χέρι» η οποία είχε σκοπό την προπαρασκευή της εξεγέρσεως των Σέρβων που ζούσαν κάτω από αυστριακό ζυγό. Μετά ένα μήνα, στις 23 Ιουλίου 1914, επιδόθηκε αυστριακό τελεσίγραφο στη Σερβία με δρακόντειους, κυριολεκτικά, όρους για την εκπλήρωση των οποίων παρεχόταν προθεσμία 48 ωρών. Η Σερβία δεν αποδέχθηκε τους όρους και, έτσι, στις 28 Ιουλίου 1914, η Αυστρία της κήρυξε τον πόλεμο.

Την 1η Αυγούστου 1914, η Γερμανία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Ρωσίας και μετά από δύο μέρες κατά της Γαλλίας. Στις 5 Αυγούστου, η Αγγλία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Γερμανίας, αφού η τελευταία είχε παραβιάσει, στο μεταξύ, την ουδετερότητα του Βελγίου. ‘Ετσι, ο πόλεμος σταδιακά γενικεύθηκε.

Δύο ήταν οι βασικοί αντίπαλοι των Γερμανών με την έναρξη του πολέμου. Η Γαλλία στο Δυτικό και η Ρωσία στο Ανατολικό μέτωπο.

Οι επιχειρήσεις στο Δυτικό μέτωπο άρχισαν με τη λεγόμενη «Μάχη των Συνόρων», που έλαβε χώρα κυρίως κατά την περίοδο 20 -24 Αυγούστου 1914 στη Βορειοδυτική Γαλλία και είχε ως αποτέλεσμα τη σύμπτυξη των γαλλικών και αγγλικών (Στρατιά Φρεντς) δυνάμεων στη γραμμή του Μάρνη ποταμού.

Μετά τις επιτυχίες των Γερμανών στις πρώτες κατά των Γάλλων μάχες, τις πρώτες μέρες του πολέμου, η μάζα ελιγμού του γερμανικού δεξιού ( 1η, 2η, 3η Στρατιές) ήρθε σε επαφή με το αριστερό της γαλλικής διατάξεως, τη Γαλλική Στρατιά, και τη δυτικότερα αυτής Αγγλική Στρατιά. Οι δύο αυτές Στρατιές απειλήθηκαν με υπερκέραση του αριστερού τους και αναγκάσθηκαν να συμπτυχθούν για να αποφύγουν την κύκλωση. Ο Στρατηγός Ζοφρ, Αρχιστράτηγος του Γαλλικού Στρατού, τη νύχτα 25/26 Αυγούστου 1914 αποφάσισε να φέρει, στηριζόμενος στο δεξιό του, τον όγκο των δυνάμεών του στη γραμμή Βερντέν – Ρετέλ ή Ρεμς (ανάλογα) – Λαόν Σαιν Καντέν – Αμιένη, και να αναλάβει αντεπίθεση κατά του γερμανικού δεξιού. Επίσης, να επωφεληθεί από το γεγονός ότι οι Στρατιές Αλσατίας και Λωραίνης (1η και 2η αντίστοιχα) κοντά στα γαλλογερμανικά σύνορα, είχαν καθηλώσει την αριστερή γερμανική πτέρυγα και μπορούσαν αυτές να στηριχθούν στη σειρά των φρουρών Τουλ – Επινάλ – Μπελφόρ και να αμυνθούν εκεί αποτελεσματικά με λίγες δυνάμεις. Έτσι, με δυνάμεις που θα αφαιρούνταν από αυτές, μπορούσε να συγκροτηθεί μια νέα στρατιά, η οποία θα προέκτεινε τη γαλλική διάταξη προς τα βορειοδυτικά και θα ήταν σε θέση να επιχειρήσει κυκλωτικό ελιγμό από τα δεξιά. Ο όγκος των δυνάμεων που θα αναλάμβανε την αντεπίθεση θα στηριζόταν στο οχυρό συγκρότημα του Βερντέν, το οποίο θα χρησιμοποιούσε ως στροφέα. Οι διαταγές για την υλοποίηση της αποφάσεως αυτής άρχισαν να εκδίδονται από τις 26 Αυγούστου.

Οι γερμανικές στρατιές, στο μεταξύ, παρά την ισχυρή αντίσταση προήλαυναν ταχύτατα, ενώ οι προετοιμασίες των Γάλλων για αντεπίθεση καθυστερούσαν. ‘Ετσι, δεν ήταν δυνατή χρονικά η γαλλική επιθετική επιστροφή. Επιβαλλόταν επομένως και νέα βαθιά γαλλική υποχώρηση προς τα νότια και ακόμα η μη εξασφάλιση με δυνάμεις του ίδιου του Παρισιού, του οποίου η άμυνα θα διεξαγόταν από τη Φρουρά του ενισχυμένη και από την 6η Στρατιά, με σκοπό να δημιουργηθούν ευνοϊκές συνθήκες για την ανάληψη αντεπιθέσεως με την ίδια βασική ιδέα, αλλά σε άλλο χώρο και χρόνο. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ο Ζοφρ διατάσσει, την 1η Σεπτεμβρίου 1914, την εξακολούθηση της υποχωρήσεως, μη διστάζοντας να εγκαταλείψει μεγάλο τμήμα του εθνικού εδάφους.

Περιγραφή του Πεδίου της Μάχης

Μάχη του Μάρνη (5 – 11 Σεπ 1914) – Το πεδίο της μάχης

Η μάχη του Μάρνη εξελίχθηκε σχεδόν ολόκληρη μέσα σε γαλλικό έδαφος (στη Βορειοανατολική Γαλλία), από Παρίσι μέχρι Βερντέν και από Βερντέν μέχρι το Επινάλ, δηλαδή σε ένα συνολικό μέτωπο περίπου 400 χλμ. και σε ένα μέσο εύρος περίπου 100 χλμ. Το έδαφος αυτό είναι παντού πεδινό ή λοφώδες με υψόμετρο που δεν ξεπερνά πουθενά τα 500 μέτρα.

•  Υδάτινα κωλύματα. Σαν σπουδαιότερα πρέπει να θεωρηθούν οι ποταμοί Σηκουάνας, Μάρνης, Ουάζ, Μεζ, Μοζέλας, Αισν, Βεσλ, Ουρκ, Πτι Μορέν, Γκραν Μορέν, Ωμπ καθώς και η διώρυγα Μάρνη – Ρήνου.
• Οδικό και Σιδηροδρομικό Δίκτυο. Και τα δύο αυτά δίκτυα ήταν πλουσιότατα για την εποχή εκείνη και πολύ μεγάλης αποδόσεως.
• Κατοικημένοι τόποι. Η περιοχή ήταν πυκνοκατοικημένη και ο πληθυσμός αυτός δημιουργούσε πολλά προβλήματα στις διοικήσεις των Γάλλων. Οι περιοχές Λωρραίνης και Αλσατίας ανήκαν τότε στη Γερμανία.
• Οχυρώσεις. Μια συνεχής αλυσίδα γαλλικών φρουρίων κοντά στα γαλλογερμανικά σύνορα είχε κατασκευασθεί από τον καιρό της ειρήνης με βάσεις στο Επινάλ, Τουλ και Βερντέν, αλλά και στο εσωτερικό της χώρας, όπως στο Παρίσι και στη Ρεμ. Τα περιχαρακωμένα στρατόπεδα και ειδικότερα το Βερντέν και Παρίσι συνέβαλαν κατά πολύ στη θετική για τους Γάλλους εξέλιξη της μάχης.

Προορισμός των φρουρίων, κατά περίπτωση, ήταν να προστατεύσουν τη συγκέντρωση των στρατιών μετά την επιστράτευση, να χρησιμοποιηθούν ως στηρίγματα των επιχειρήσεων των Στρατιών αυτών, να διευκολύνουν τους στρατηγικούς ελιγμούς, να εξαναγκάσουν τον εχθρό να διαθέσει δυνάμεις για την πολιορκία τους και τέλος να προστατεύσουν τυχόν αναγκαία σύμπτυξη.

Στο γαλλικό έδαφος κοντά στη γαλλογερμανική μεθόριο, περιλαμβάνονταν δύο ομάδες έργων πρώτης γραμμής. Μία από Βερντέν μέχρι Τουλ και η άλλη από Επινάλ μέχρι Μπελφόρ. Έμεναν ανοικτές οι διαβάσεις για πιθανή εχθρική εισβολή, μεταξύ Τουλ – Επινάλ καθώς και βόρεια του Βερντέν, που είχαν σκοπό να προσελκύσουν εκεί τον εχθρό και μετά να τον συντρίψουν. Λόγω όμως της εισβολής των Γερμανών στη Γαλλία από Βέλγιο αυτός ο σκοπός δεν υλοποιήθηκε.

Τηλεφωνικά Κυκλώματα. Τα μόνιμα τηλεφωνικά κυκλώματα προς την πλευρά των Γερμανών είχαν καταστραφεί από τους υποχωρούντες Γάλλους. Προς την πλευρά των Γάλλων, ήταν άθικτα.

Δυνάμεις και Διάταξη Γερμανών

Μετά τη σοβαρότατη ήττα των αγγλικών δυνάμεων (Στρατιά Φρεντς) στο Λε Κατώ (κοντά στα γαλλοβελγικά σύνορα) ο Μόλτκε κοινοποίησε γενικές οδηγίες με τις οποίες καθόριζε ως εξής την πορεία των Στρατιών του προς το Παρίσι:

• 1η    Στρατιά  :  προς κάτω Σηκουάνα
• 2η    Στρατιά  :  προς Παρίσι
• 3η    Στρατιά  :  προς Σιατώ Τιερύ
• 4η    Στρατιά  :  προς Ρεμ
• 5η    Στρατιά  :  προς Σαλόν – Βιτρύ Λε Φρανσουά
• 6η και 7η Στρατιές θα κάλυπταν τη Λωρραίνη και Αλσατία, αντίστοιχα, από τα δυτικά.

Επομένως, η κύρια μάζα θα κατευθυνόταν στο Παρίσι.

Στις 3 και 4 Σεπτεμβρίου, ο Διοικητής της 1ης Στρατιάς Στρατηγός Φον Κλουκ προελαύνει ταχέως προς τα νότια, αναλαμβάνοντας πρωτοβουλία ο ίδιος με αντικειμενικό σκοπό να υπερκεράσει την 5η Γαλλική Στρατιά νοτιανατολικά από το Παρίσι, καλυπτόμενος προς το εκεί περιχαρακωμένο στρατόπεδο με το 4ο ΣΣ (Εφεδρικό) και μία μεραρχία Ιππικού. Τον όγκο των δυνάμεων του κατευθύνει προς τα νότια του Μάρνη και μέχρι το βράδυ της 4ης Σεπτεμβρίου υπερβαίνει τον Γκραν Μορέν ποταμό.

Το ίδιο βράδυ, της 4ης Σεπτεμβρίου, ο Μόλτκε αποφασίζει να εγκαταλείψει οριστικά το σχέδιο αποκοπής των γαλλικών δυνάμεων από το περιχαρακωμένο στρατόπεδο στο Παρίσι και εκπονεί νέο σχέδιο. Έτσι, κοινοποιεί με τον ασύρματο διαταγή με την οποία οι 1η και 2η Στρατιές θα εγκατασταθούν έναντι του ανατολικού μετώπου στο Παρίσι. Η Ιη μεταξύ Ουάζ ποταμού και Μάρνη ποταμού και η ΙΙη μεταξύ Μάρνη ποταμού και Σηκουάνα ποταμού, η 3η θα κινηθεί προς Τρουά και ανατολικά. Ο Φον Κλουκ παίρνει τη διαταγή το πρωί της 5ης Σεπτεμβρίου, ενώ δηλαδή έχει υπερβεί το Μάρνη πριν από 36 ώρες, εξοργίζεται,  δεν υπακούει στη διαταγή και αφήνει τον όγκο των δυνάμεών του να εξακολουθήσει την κίνησή του. Όμως στη συνέχεια, όταν συναντήθηκε με επιτελή αξιωματικό, απεσταλμένο του Μόλτκε, πείσθηκε να εφαρμόσει τη διαταγή και στις 2300 της ίδιας μέρας εκδίδει σχετικές διαταγές με τις οποίες καθορίζονται οι διαδικασίες αναστροφής των δυνάμεων του. Τα ξημερώματα της 6ης Σεπτεμβρίου πληροφορείται ότι το εφεδρικό 4ο ΣΣ, που είχε αποστολή καλύψεως του δεξιού του, δέχθηκε επίθεση τις απογευματινές ώρες της 5ης Σεπτεμβρίου, είχε ανατραπεί και ζητούσε κατεπειγόντως ενισχύσεις. Αιφνιδιάσθηκε από την 6η Γαλλική Στρατιά και η μάχη του Μάρνη είχε ήδη αρχίσει.

To βράδυ της 5ης Σεπτεμβρίου του 1914, η επιθετική διάταξη των γερμανικών δυνάμεων είχε ως εξής:

• 1η Στρατιά (Στρατηγός Φον Κλουκ) : νότια του Γκραν Μορέν με ένα ΣΣ (4ο εφεδρικό) και μία μεραρχία Ιππικού δυτικά του ποταμού Ουρκ.
• 2η Στρατιά (Στρατηγός Φον Μπύλωφ) : βόρεια του Πτι – Μορέν ποταμού.
• 3η Στρατιά (Στρατηγός Φον Χάουζεν) : νότια του Σαλόν.
• 4η Στρατιά (Στρατηγός Άλμπρεχτ) : βορειοανατολικά του Βιτρύλε Φρανσουά.
• 5η Στρατιά (Στρατηγός Γουλιέλμος) : δυτικά του Βερντέν
• 6η Στρατιά (Στρατηγός Ρούμπρεχτ) : δυτικά του Σάρεμπουγκ.
• 7η Στρατιά (Στρατηγός Φον Χέριγκεν) : νοτιοδυτικά του Ντονόν.

Δυνάμεις και Διάταξη Συμμάχων

Όπως ήδη αναφέρθηκε, την 1η Σεπτεμβρίου 1914, ο Ζοφρ, υλοποιώντας την απόφασή του για νέα υποχώρηση των γαλλικών δυνάμεών του, άφησε την υπεράσπιση του Παρισιού στη Φρουρά της πόλης και στην VI Στρατιά.

Ως όριο υποχωρήσεως καθόριζε τη γραμμή Νόζεν – Αρσύ – Βιτρύ Λε Φρανσουά – Μπαρ Λε Ντυκ. Καθόριζε ακόμη (4η οδηγία) ότι η γραμμή αυτή έπρεπε να θεωρείται «ως όριο της υποχωρητικής κινήσεως, χωρίς αυτό να σημαίνει, ότι στο όριο αυτό θα έφθαναν αναγκαστικά οι γαλλικές δυνάμεις».

Από 2 μέχρι 5 Σεπτεμβρίου, ο κύριος όγκος των γαλλικών δυνάμεων εξακολουθεί να υποχωρεί. Στις 4  Σεπτεμβρίου ο Ζοφρ, υπογράφει διαταγή αντεπίθεσεως για τις 6 Σεπτεμβρίου, αφού στο μεταξύ έχει εξασφαλίσει και τη συγκατάθεση των Άγγλων.

Το βράδυ της 5ης Σεπτεμβρίου 1914, η επιθετική διάταξη των αγγλογαλλικών δυνάμεων είχε ως εξής :

• 6η Στρατιά (Στρατηγός Μονουρί) : βορειοδυτικά της πόλεως Μω.
• Αγγλική Στρατιά (Στρατηγός Φρεντς) : νοτιοανατολικά από το Παρίσι.
• 5η Στρατιά (Στρατηγός Φρανσέ ντ’ Εσπεραί) : βόρεια του Νόζεν.
• 9η Στρατιά (Στρατηγός Φος) : ανατολικά του Σεζάν.
• 4η Στρατιά (Στρατηγός Ντε Λαγκλ ντε Καρύ) : νότια του Βιτρύ Λε    Φρανσουά
• 3η Στρατιά (Στρατηγός Σαράιγ) : βόρεια του Μπαρ Λε Ντυκ.
• 2η Στρατιά (Στρατηγός Καστελνώ) : νοτιοανατολικά του Νανσύ.
• 1η Στρατιά (Στρατηγός Ντυπάιγ) : ανατολικά του Επινάλ.

Σχέδια και Αποστολές Γερμανών

Το 1905, ο Στρατάρχης Φον Σλίφφεν αρχηγός του γερμανικού Επιτελείου Στρατού εκπόνησε σχέδιο επιθέσεως κατά της Γαλλίας και Ρωσίας, το οποίο μετά από σειρά τροποποιήσεων, από το διάδοχό του Φον Μόλτκε, εφαρμόστηκε με την κήρυξη του πολέμου το 1914. Σε γενικές γραμμές, το σχέδιο αυτό του Σλίφφεν είχε ως εξής:

– Άμυνα στο Ανατολικό μέτωπο με ελάχιστες δυνάμεις μέτριας μαχητικής αξίας και επίθεση στο Δυτικό με το μέγιστο των δυνάμεων και πολύ καλύτερης μαχητικής αξίας. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Σλίφφεν, χρειάζονταν 30 – 40 ημέρες για την επιστράτευση των ρωσικών δυνάμεων στο Ανατολικό μέτωπο και επομένως το αποτέλεσμα σε βάρος των Γάλλων στο Δυτικό έπρεπε να επιτευχθεί μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα, ώστε μετά να μεταφερθούν δυνάμεις στο Ανατολικό κατά των Ρώσων.

Η ιδέα ενεργείας, για την επίτευξη του αποτελέσματος αυτού, απέβλεπε στην καθήλωση του γαλλικού στρατού κατά μήκος της οχυρωμένης τοποθεσίας των γερμανογαλλικών (Γ/Γ) συνόρων από την Ελβετία μέχρι το Βέλγιο και υπερκέραση αυτού με την ισχυρότατη δεξιά του πτέρυγα, μέσω Βελγίου και Βόρειας Γαλλίας, με σκοπό την απώθηση των γαλλικών δυνάμεων προς την Ελβετία για τη συντριβή τους.

Ο Μόλτκε διατήρησε τη βάση του σχεδίου Σλίφφεν, αλλά επέφερε τροποποιήσεις ως προς την αναλογία των δυνάμεων τόσο μεταξύ δεξιάς και αριστεράς πτέρυγας,  όσο και μεταξύ Δυτικού και Ανατολικού μετώπου. Ενώ στο σχέδιο Σλίφφεν προβλέπονταν για τον ελισσόμενο μέσω Βελγίου όγκο 35 ΣΣ, στο σχέδιο Μόλτκε μειώνονταν σε 26 ΣΣ και ενώ στο σχέδιο Σλίφφεν προβλέπονταν στη Λωρραίνη 5 1/2 ΣΣ, στο σχέδιο Μόλτκε προβλέπονταν 9 ΣΣ Τα υπόλοιπα ΣΣ διέθεσε ο Μόλτκε στο Ανατολικό μέτωπο ή σε αποστολές εκτός κυρίως θεάτρου επιχειρήσεων. Λόγω του οχυρωμένου τείχους που παρουσίαζε η γαλλική μεθόριος (σειρά φρουρίων κατά μήκος της Γ/Γ μεθορίου), η μόνη λογική στρατιωτική οδός ήταν η παράκαμψη της μεθορίου μέσω Βελγίου και Βόρειας Γαλλίας και μετά, συνεχίζοντας κατά ένα ευρύ τόξο, θα στρεφόταν βαθμιαία προς τα αριστερά (ανατολικά). Το άκρο δεξιό θα διέβαινε τον κάτω Σηκουάνα κοντά στη Ρουέν, θα περνούσε νοτιοδυτικά από το Παρίσι και θα πίεζε έτσι τους Γάλλους προς το Μοζέλα ποταμό όπου θα σφυροκοπούνταν στο χώρο των Φρουρίων μεταξύ Λωρραίνης και ελβετικών συνόρων. Από τις 72 διαθέσιμες μεραρχίες, οι 52 θα αποτελούσαν τον ελισσόμενο όγκο, 10 θα αποτελούσαν ένα στήριγμα αντιμετωπίζοντας το Βερντέν και μόνο 9 θα σχημάτιζαν την αριστερή πτέρυγα κατά μήκος της Γ/Γ μεθορίου.

Η μάχη του Μάρνη άρχισε τις απογευματινές ώρες της 5ης Σεπτεμβρίου 1914. Από τις πρωινές ώρες της ημέρας αυτής, οι γερμανικές στρατιές είχαν λάβει διαταγή του Μόλτκε με βάση την οποία οι δύο δεξιά στρατιές (1η και 2η) θα κατευθύνονταν προς το Παρίσι. Η 1η μεταξύ Ουάς και Μάρνη, και η 2η μεταξύ Μάρνη και Σηκουάνα. Η 4η και 5η Στρατιές θα προχωρούσαν προς τα νοτιοανατολικά με σκοπό τη διάνοιξη των διαβάσεων του άνω Μοζέλα στις 6η και 7η Στρατιές. Η 3η Στρατιά θα ενεργούσε ανάλογα με τις περιστάσεις είτε προς τα δυτικά είτε προς τα ανατολικά. Πριν καλά – καλά αρχίσει η υλοποίηση αυτής της διαταγής, που στο σύνολό της ποτέ δεν υλοποιήθηκε, η μάχη του Μάρνη είχε αρχίσει.

Σχέδια και Αποστολές Συμμάχων

Μετά την ήττα της Γαλλίας στον πόλεμο του 1870, αρχίζει γι’ αυτήν μια περίοδος αναγεννητικής και ανορθωτικής προσπάθειας.

Το γαλλικό σχέδιο τότε για ένα μελλοντικό πόλεμο, προέβλεπε μία αρχική άμυνα, που θα στηριζόταν στα μεθοριακά προς τη Γερμανία φρούρια, την οποία, θα διαδεχόταν μια αποφασιστική αντεπίθεση. Για το σκοπό αυτό, δημιουργήθηκε το μεγάλο μεθοριακό σύστημα φρουρίων μεταξύ Επινάλ και Τουλ για τη διοχέτευση της αναμενόμενης γερμανικής εισβολής, έτσι ώστε να μπορέσει να εξαπολυθεί αντεπίθεση με καλύτερη ασφάλεια και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα.

Ο στρατηγός Ζοφρ, που διορίσθηκε αρχηγός του Γαλλικού Γενικού Επιτελείου το 1912, θα εφαρμόσει την ιδέα αυτή και θα εκπονήσει νέο σχέδιο επιχειρήσεων με σαφώς επιθετικό χαρακτήρα. Η ιδέα ενέργειας του σχεδίου αυτού ήταν η εξής : Επίθεση με όλες τις δυνάμεις προς τη Γ/Γ μεθόριο σε δύο παράλληλους άξονες . Ο ένας στο δεξιό μεταξύ Μοζέλα ποταμού και Βοσγίων Ορέων (νότια Τουλ) και ο άλλος στο αριστερό, βόρεια Βερντέν – Μέτς. Το σχέδιο αυτό ελάχιστα ή καθόλου δεν εφαρμόσθηκε ούτε στη μάχη του Μάρνη ούτε και στις επιχειρήσεις που προηγήθηκαν. Ωστόσο, η κεντρική ιδέα του σχεδίου, δηλαδή η επιθετικότητα, κυριάρχησε στους Γάλλους από την έναρξη των επιχειρήσεων. Και παρά τη γενική υποχώρησή τους μέχρι τη μάχη του Μάρνη, η επιθετικότητα αυτή δεν έλλειψε καθόλου. Την υλοποιούσαν συνεχείς αντεπιθέσεις σε όλο το μέτωπο.

Την 1η Σεπτεμβρίου, ο Ζοφρ κοινοποίησε στις στρατιές του τις υπ’ αριθμ. 4 γενικές οδηγίες, που αποτέλεσαν το πλαίσιο μέσα στο οποίο μετά πέντε ημέρες θα άρχιζε η μάχη του Μάρνη. Σύμφωνα με τις οδηγίες αυτές οι δύο πτέρυγες του κυρίως μετώπου θα στηρίζονταν η μία (η αριστερή) στο περιχαρακωμένο στρατόπεδο στο Βερντέν, ενώ το κοίλο της διατάξεως θα έφθανε μέχρι το Σηκουάνα. Μέσα σε αυτό το χώρο, ο Ζοφρ ανέμενε να συντρίψει τους αντιπάλους του, προσβάλλοντάς τους από τα δυό τους πλευρά και από το μέτωπο. Οι οδηγίες αυτές ήταν οι τελευταίες πριν από τη μεγάλη μάχη και ανέμενε την παρουσία ευνοϊκών συνθηκών για να μεταπέσει σε γενική αντεπίθεση. Στις 2200 της 4ης Σεπτεμβρίου 1914, υπογράφει την υπ’ αριθμ. 6 γενική διαταγή με την οποία δίνεται το σάλπισμα της επιθετικής επιστροφής για το πρωί της 6ης Σεπτεμβρίου 1914. Όμως η μάχη του Μάρνη, έχει αρχίσει από τις απογευματινές ώρες της προηγουμένης.

Διεξαγωγή της Μάχης

Η διεξαγωγή της κύριας μάχης, που διήρκεσε από τις 5 έως τις 11 Σεπτεμβρίου, μπορεί να χωρισθεί σε τρεις φάσεις:

• Φάση 1η : Αιφνιδιασμός του δεξιού (δυτικού) της γερμανικής διατάξεως (5 – 8 Σεπτεμβρίου 1914)

Τις απογευματινές ώρες της 5ης Σεπτεμβρίου, η 6η Γαλλική Στρατιά κινείται βορειοανατολικά του Μω, απωθεί  τα εκεί εχθρικά τμήματα (Εφεδρικό 4ο ΣΣ της Γερμανικής 1ης Στρατιάς) και ετοιμάζεται να συνεχίσει την επομένη την κίνησή της προς τον Ουρκ ποταμό.

Η Αγγλική Στρατιά και οι υπόλοιπες γαλλικές δυνάμεις έχουν ετοιμότητα να εμπλακούν στον αγώνα την επομένη, ενώ η Ανώτατη Γαλλική Διοίκηση (Ζοφρ) έχει εξασφαλίσει σημαντική υπεροχή δυνάμεων στην αριστερή πτέρυγα.

Το πρωί της επομένης (6ης Σεπτεμβρίου) ο Διοικητής της Ι Γερμανικής Στρατιάς Φον Κλουκ, για να περιορίσει την προχώρηση της 6ης Γαλλικής Στρατιάς μετακινεί δύο ΣΣ (2ο και 4ο), που βρίσκονταν νότια του Γκραν Μορέν ποταμού, για να ενισχύσουν το δεξιό του εφεδρικού 4ου ΣΣ και να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο που είχε δημιουργηθεί από την κατεύθυνση του Παρισιού. Αποτέλεσμα αυτής της ενέργειας, ήταν η δημιουργία κενού, περίπου 30 χιλιομέτρων, μεταξύ της 1ης και 2ης Γερμανικών Στρατιών.

Η Αγγλική Στρατιά (Φρεντς) επωφελήθηκε από το κενό που δημιουργήθηκε και αφού απώθησε τμήματα του γερμανικού ιππικού, προωθήθηκε μέχρι τον ποταμό Γκραν Μορέν,  ενώ μικρή προώθηση πέτυχε και η γειτονική 5η Γαλλική Στρατιά.

Η Ανώτατη Γερμανική Διοίκηση (Μόλτκε), φοβούμενη απειλή κατά των νώτων της από την κατεύθυνση του Βελγίου, αλλά και για να ενισχύσει τη δεξιά της πτέρυγα, διέταξε τη μεταφορά εκεί του όγκου της 7η Γερμανικής Στρατιάς από την Αλσατία και την υπαγωγή όσων δυνάμεων απέμεναν υπό την  6η Στρατιά (περιοχή Λωρραίνης).

Τις πρωινές ώρες, ο διοικητής της 4ης Γερμανικής Στρατιάς είναι αισιόδοξος. Αλλά άρχισαν να φθάνουν στο στρατηγείο του οι πρώτες πληροφορίες ότι τα τμήματά του προσέκρουσαν σε ισχυρό εχθρό και ζητά τη συνδρομή της  3ης Στρατιάς. Γύρω στις 1800, η Στρατιά είχε την εντύπωση ότι επρόκειτο για απεγνωσμένες προσπάθειες των Γάλλων και σε κάθε περίπτωση η κατάσταση προ του μετώπου ήταν ευνοϊκή. Μία ώρα αργότερα προσκομίσθηκε στα χέρια του η Ημερησία Διαταγή του Ζοφρ που είχε εκδοθεί το πρωί της 4ης Σεπτεμβρίου και με την οποία διατασσόταν γενική επίθεση των γαλλικών δυνάμεων. Έτσι, ξεκαθαρίστηκε απόλυτα η σύγχυση που επικρατούσε μέχρι εκείνη τη στιγμή. Γινόταν πλέον σαφείς οι διαθέσεις του αντιπάλου. Η ημερησία αυτή διαταγή διαβιβάσθηκε αμέσως στην Ανωτάτη Διοίκηση και τη  5η Στρατιά. Οι άλλες στρατιές έλαβαν γνώση το πρωί της επομένης. Στο μεταξύ, ο αγώνας εξακολουθούσε σκληρός μέχρι τη νύκτα χωρίς σημαντικές μεταβολές.

Στις 7 Σεπτεμβρίου, ο Διοικητής της 1ης Γερμανικής Στρατιάς Φον Κλουκ έλαβε γνώση της ημερησίας διαταγής του Ζοφρ και, αφού τη συσχέτισε με όσα έγιναν τις προηγούμενες μέρες, κατανόησε ότι η κύρια κυκλωτική ενέργεια των Συμμάχων στρεφόταν εναντίον των δυνάμεών του. Θέλοντας να αποφύγει ένα τέτοιο ενδεχόμενο, υποχρεώνεται να ανακαλέσει και τα δύο ΣΣ (3ο και 9ο) που είχε για ενίσχυση της 2ης Στρατιάς, στο αριστερό της διατάξεως. Έτσι, κατόρθωσε να συγκρατήσει την 6η Γαλλική Στρατιά (Μονουρί), χωρίς όμως να επιτύχει κάποιο αποφασιστικό αποτέλεσμα, ωστόσο προετοίμαζε, για την επόμενη κυκλωτική ενέργεια με το δεξί του εναντίον του αριστερού της  6ης Γαλλικής Στρατιάς. Η απομάκρυνση όμως του 2ου και 4ου ΣΣ για την ενίσχυση του Εφεδρικού (4ου) ΣΣ, είχε ως αποτέλεσμα το κενό που είχε δημιουργηθεί μεταξύ 1ης και 2ης Στρατιών να μεγαλώσει ακόμα περισσότερο. Ο Διοικητής της 2ης Γερμανικής Στρατιάς, φοβούμενος τυχόν διείσδυση (δια του κενού), διατάσσει σύμπτυξη των δυνάμεών του πίσω (βόρεια) του Πτι Μορέν ποταμού και ζητάει ενίσχυση από την 2η Στρατιά, για να εκδηλώσει την επόμενη επίθεση. Το ίδιο σχεδιάζει για την επομένη και ο Διοικητής  4ης Γερμανικής Στρατιάς. Η 3η Στρατιά, της οποίας τα ΣΣ είχαν σπεύσει με διαταγή της Στρατιάς ή με δική τους πρωτοβουλία να ενισχύσουν τις γειτονικές στρατιές, βρίσκεται διαχωρισμένη σχεδόν στα δύο με ενισχυμένα τα άκρα της.

Το απόγευμα της ίδιας μέρας (7 Σεπτεμβρίου) η Ανώτατη Γαλλική Διοίκηση με νέες οδηγίες διατάσσει επίθεση και δραστική καταδίωξη της 1ης Γερμανικής Στρατιάς. Φαίνεται ότι δεν έχει αντιληφθεί το κενό που υπάρχει μεταξύ 1ης και 2ης Γερμανικών Στρατιών και επομένως δεν αναφέρει τίποτε για την εκμετάλλευσή του. Κατά τη διάρκεια της νύκτας 7/8 Σεπτεμβρίου επιβεβαιώθηκαν οι πληροφορίες για την ενίσχυση των Συμμάχων και για την προώθηση της Αγγλικής Στρατιάς στο κενό μεταξύ 1ης και 2ης Γερμανικών Στρατιών.

Στις 8 Σεπτεμβρίου, η Αγγλική Στρατιά και η αριστερή πτέρυγα της 5ης Γαλλικής Στρατιάς προώθησαν ακόμη περισσότερο τις θέσεις τους και έφθασαν μέχρι τον Πτι Μορέν ποταμό. Ο Κλουκ συνεχώς φοβόταν την κύκλωση από δεξιά (δυτικά) και έσπευσε να λάβει μέτρα ασφαλείας, έστω και με τη διάθεση ενός καταπονημένου από την πορεία ΣΣ, ενώ δεν έλαβε κανένα παρόμοιο στο αριστερό του, όπου το χάσμα με τη 2η Γερμανική Στρατιά είχε μεγαλώσει λόγω υποχωρήσεως του δεξιού της Στρατιάς αυτής. Η κατάσταση το απόγευμα είχε σταθεροποιηθεί και ήδη ο Κλουκ σχεδιάζει την επομένη να επιτεθεί με το δεξιό του.

Στο υπόλοιπο μέτωπο δεν υπήρξαν αξιόλογες μεταβολές και δραστηριότητες κατά την ημέρα αυτή. Στο κέντρο, οι γαλλικές στρατιές δέχθηκαν την πίεση των γερμανικών, που όμως δε σημείωσαν σοβαρές εδαφικές επιτυχίες, ενώ στο δεξιό (ανατολικό) η κατάσταση έμεινε αμετάβλητη.

Το βράδυ της ίδιας μέρας, το γερμανικό Γενικό Στρατηγείο (Μόλτκε) με εξουσιοδοτημένο αντιπρόσωπό του (Ανχης Χεντς), που είχε σταλεί επιτόπου, καθόρισε ως έσχατο όριο υποχωρήσεως τη γραμμή Σαιν Μιχιέλ Ρεμς – Σουασόν ή γενικότερα τη γραμμή Αισν – Βεσλ ποταμών.

Τον ίδιο χρόνο ο Ζοφρ, αφού έθεσε σε απευθείας υπαγωγή σε αυτόν την VI Στρατιά και κάλυψε το δεξιό της 3ης Στρατιάς με μία μεραρχία Ιππικού, διέταξε τη συντριβή του δεξιού της γερμανικής διατάξεως πριν προλάβει να ενισχυθεί.

• Φάση 2η : Προσπάθεια των Γερμανών κατά του Γαλλικού κέντρου (9 Σεπτεμβρίου 1914).

Τις πρωινές ώρες της 9ης Σεπτεμβρίου, η 1η Γερμανική Στρατιά συνέχισε τον αγώνα της κατά της 6ης Γαλλικής Στρατιάς και πέτυχε σοβαρά αποτελέσματα δυτικά του Ουρκ ποταμού. Δεν απέμενε παρά το αποφαστικό χτύπημα για να προχωρήσει προς το Παρίσι. Η κίνηση όμως αυτή, προϋπέθετε ισχυρή άμυνα από τις άλλες στρατιές στο κέντρο και αριστερά από τη γερμανική διάταξη.

Στο κέντρο, οι 2η και 3η Γερμανικές Στρατιές σε μια ύστατη προσπάθεια επιχείρησαν να απωθήσουν τις γαλλικές στρατιές που ήταν απέναντί τους (9η και 4η). Το εγχείρημα αυτό φαινόταν να πετυχαίνει μέχρι την ώρα που πληροφορήθηκαν τη βαθιά διείσδυση της Αγγλικής Στρατιάς και της 5ης Γαλλικής, οι οποίες εκμεταλλευόμενες το κενό μεταξύ 1ης και 2ης Γερμανικών Στρατών είχαν φθάσει στο Μάρνη.

Στο μεταξύ όμως και το αριστερό της 1ης Στρατιάς (Κλουκ) άρχισε να κλονίζεται και το μεσημέρι ο Κλουκ εκδίδει διαταγή συμπτύξεως των δυνάμεών του. Τη σύμπτυξη ακολούθησαν και  οι 2η και 3η Στρατιές. Ο Μόλτκε έκρινε ότι ήταν αναγκαία πλέον η υποχώρηση όλου του Γερμανικού Στρατού, αλλά περίμενε να διευκρινισθεί η κατάσταση πριν εκδώσει τη διαταγή γενικής υποχωρήσεως.

• Φάση 3η : Υποχώρηση των γερμανικών στρατιών (10 – 11 Σεπτεμβρίου 1914)

Ο Μόλτκε πληροφορήθηκε την κατάσταση των γερμανικών στρατιών, κυρίως, από τον αποσταλμένο του Ανχη Χεντς και το μεσημέρι της 10ης Σεπτεμβρίου υπογράφει τη διαταγή γενικής αναδιπλώσεως των 1ης, 2ης, 3ης και 4ης Γερμανικών Στρατιών, με στροφέα την 5η Στρατιά στη γενική γραμμή των ποταμών Αισν – Βεσλ. Η σύμπτυξη έγινε χωρίς σοβαρή παρενόχληση από τις συμμαχικές δυνάμεις και στις 11 Σεπτεμβρίου άρχισε η αμυντική εγκατάσταση, με την ανασκαφή χαρακωμάτων βόρεια της γραμμής Αισν – Βεσλ – Σαιν Μιχιέλ.

Από την πλευρά των Συμμάχων δεν έγινε καταδίωξη, για εκμετάλλευση της επιτυχίας, αν και ο Γάλλος Αρχιστράτηγος (Ζοφρ) έδωσε οδηγίες γι’ αυτό, καθορίζοντας μάλιστα και το γενικό άξονα προς τα βόρεια και βορειοανατολικά. Οι συμμαχικές δυνάμεις όμως δε διαθέτουν τμήματα για τέτοια ενέργεια, λόγω των σκληρών αγώνων και πορειών που προηγήθηκαν. Έτσι, έληξε η μάχη του Μάρνη (5 – 11 Σεπτεμβρίου 1914), με την αναμφισβήτητη νίκη των Συμμάχων, η οποία σηματοδότησε την έναρξη μιας νέας μορφής πολέμου χαρακτηριστικής της πρώτης παγκόσμιας συρράξεως, του αγώνα των χαρακωμάτων.

Αποτελέσματα

Η Μάχη του Μάρνη έληξε με νίκη των συμμάχων. Αποτέλεσε σημαντικό γεγονός και συνέβαλε αποφασιστικά στην έκβαση του τετραετούς πολέμου (Α’  Παγκόσμιος Πόλεμος 28 Ιουνίου 1914 έως 11 Νοεμβρίου 1918).

Όμως τα αποτελέσματα της από απόψεως απωλειών των αντιπάλων, υπήρξαν πενιχρά. Οι Γαλλικές δυνάμεις δεν είχαν προβλέψει δυνάμεις και δεν είχαν σχεδιάσει ενέργειες για εκμετάλλευση των επιτυχιών τους. Έτσι, δεν προχώρησαν σε καμία καταδίωξη του αντιπάλου για το λόγο αυτό. Προσπάθειες εκμεταλλεύσεως έγιναν από τις δυνάμεις πρώτης γραμμής των Γάλλων αλλά ήταν περιορισμένες και ασήμαντες λόγω εξαντλήσεως των στρατευμάτων και λόγω ελλείψεως εφεδρειών με κατάλληλα μέσα για το σκοπό αυτό.

Διαπιστώσεις – Συμπεράσματα

Η μάχη του Μάρνη κατέληξε σε νίκη των Συμμάχων. Από το αποτέλεσμα αυτό δεν ανατράπηκε μόνο η στρατιωτική κατάσταση από την έναρξη του πολέμου, αλλά είχε επίδραση, στην όλη εξέλιξη, και το αποτέλεσμα της παγκόσμιας αυτής συρράξεως. Πραγματικά, εκμηδενίσθηκε ο πρωταρχικός όρος της επιτυχούς διεξαγωγής από τους Γερμανούς του διμέτωπου πολέμου. Την ταχεία δηλαδή συντριβή της Γαλλίας από τις γερμανικές στρατιές, οι οποίες στη συνέχεια θα στρέφονταν κατά της Ρωσίας. Τελικά, οι Γερμανοί δεν απέφυγαν το τέλος στο οποίο τους καταδίκασε η έκβαση της μάχης του Μάρνη.

Στις 6 Σεπτεμβρίου 1914, βρέθηκε από τους Γερμανούς (σε αιχμάλωτο αξιωματικό) η Ημερήσια Διαταγή του Ζοφρ, με βάση την οποία οι γαλλικές στρατιές από το πρωί της μέρας αυτής αναλάμβαναν γενική επιθετική επιστροφή. Θα συγκρούονταν δηλαδή αποφασιστικά με τους Γερμανούς στην περιοχή του Μάρνη. Αυτό από μέρες επιζητούσαν και οι Γερμανοί. Καμιά σχεδόν άμεση αντίδραση δεν υπήρξε από την Ανώτατη Γερμανική Διοίκηση, αλλά ούτε και από τους διοικητές των γερμανικών στρατιών. Ακόμη, τη σοβαρή αυτή πληροφορία, οι περισσότερες στρατιές την έμαθαν πολύ αργά (την επόμενη μέρα), με αποτέλεσμα οι Γερμανοί να αιφνιδιασθούν, αν και γνώριζαν το σχέδιο των Γάλλων.

Με την έναρξη της μάχης, το Εφεδρικό 4ο ΣΣ της 1ης Γερμανικής Στρατιάς βρέθηκε να καλύπτει το δεξιό της από την απειλή του Παρισιού. Δέχθηκε την πίεση της 6ης Γαλλικής Στρατιάς το απόγευμα της 5ης Σεπτεμβρίου και είχε ανάγκη ενισχύσεων. Η 1η Γερμανική Στρατιά βρισκόταν 2-3 ημέρες πορείας νοτιότερα. Η Ανώτατη Γερμανική Διοίκηση (Μόλτκε) «εθεάτο ή μάλλον ακροάτο» την κατάσταση. Βρισκόταν πολύ μακριά (Λουξεμβούργο), εφεδρείες δεν είχε και οπωσδήποτε δραστικά δεν επενέβη. Η κατάσταση αντιμετωπίσθηκε από τον ίδιο τον Κλουκ, αναδιπλώνοντας και εξουθενώνοντας έτσι κυριολεκτικά τις δυνάμεις του. Αφήνοντας επίσης τεράστιο κενό (30 χλμ. περίπου) στον τομέα του και αργότερα παρόμοιο κενό μεταξύ της 1ης και 2ης Στρατιών, με αποτέλεσμα να απειλούνται τα νώτα της 1ης Στρατιάς και το δεξιό της 2ης Στρατιάς. Είναι προφανές ότι ο Μόλτκε δεν επενέβη για δύο βασικούς λόγους. Πρώτο, γιατί δεν είχε εφεδρείες και δεύτερο γιατί ήταν μακριά από το μέτωπο, και δεν μπορούσε να επέμβει με άλλο τρόπο. Εάν είχε εφεδρείες θα μπορούσε ο ίδιος να αναλάβει την εξάλειψη της απειλής, αφού αυτή στρεφόταν κατά του πλευρού (δεξιού) του συνόλου σχεδόν του γερμανικού στρατού. Αν πάλι ήταν κοντά στο μέτωπο και είχε άμεση αντίληψη της καταστάσεως θα μπορούσε, ίσως, και χωρίς δικές του εφεδρείες να επέμβει με άλλους τρόπους, π.χ. έγκαιρη μεταφορά δυνάμεων από αλλού, αναδιάταξη των δυνάμεών του κτλ.

Σημειώνεται εδώ ότι ο Κλουκ είχε αποστολή να καλύπτει το δεξιό του γερμανικού στρατού ακόμη και πριν την έναρξη της μάχης του Μάρνη. Και επομένως, λογικά, ο όγκος της 1ης Στρατιάς έπρεπε να βρίσκεται πολύ πιο πίσω από εκεί που είχε φθάσει. Όμως, αυτό είναι ένα άλλο ζήτημα. Και οπωσδήποτε, είναι ένα από τα σφάλματα του Κλουκ.

Στη γαλλική διάταξη, απέναντι από το μέτωπο της 3ης Γερμανικής Στρατιάς, παρουσιάσθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου επίσης κενό 25 χιλ. Η στρατιά αυτή δεν το εκμεταλλεύθηκε. Ίσως, εάν το εκμεταλλευόταν με ταχεία προς τα νότια προέλαση, τότε η διάσπαση της γαλλικής διατάξεως θα ήταν βέβαιη και το στρατηγικό αποτέλεσμα οπωσδήποτε τεράστιο.

Όπως είδαμε , οι Γερμανοί τροποποίησαν το καλομελετημένο και ευφυέστατο σχέδιο Σλίφφεν από τον καιρό της ειρήνης. Στη συνέχεια το παραβίασαν μετά την εισβολή τους στη Βόρεια Γαλλία, μέχρι που το «ακρωτηρίασαν» λίγες μέρες πριν από την έναρξη της μάχης του Μάρνη. Έτσι, το δεξιό τους αντί να υπερβεί το Παρίσι από δυτικά, το υπερβαίνει από ανατολικά. Ο Ζοφρ, εκμεταλλευόμενος την κατάσταση, στηρίζει τα πλευρά του στα περιχαρακωμένα στρατόπεδα Παρισιού (αριστερά) και Βερντέν (δεξιά), και συνθλίβει τον κύριο όγκο των γερμανικών στρατιών στο κοίλο που είχε δημιουργηθεί, ενεργώντας αποφασιστικά την κατάλληλη στιγμή.

Για εκμετάλλευση της επιτυχίας από τους Γάλλους δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο. (Πραγματικά, πουθενά δεν είδαμε σχεδιασμένες αλλά ούτε υλοποιούμενες τέτοιες ενέργειες από την Ανώτατη Διοίκηση). Επιβεβαιώνεται συνεπώς, ότι είναι ανάγκη οι διοικήσεις να εξασφαλίζουν πάντοτε τις απαραίτητες εφεδρείες, όχι μόνον για να αντιμετωπίσουν κάποια δυσμενή κατάσταση, αλλά και για να είναι σε θέση να εκμεταλλευθούν στο έπακρο κάθε επιτυχία.

Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι στην ίδια περιοχή έλαβαν χώρα και άλλες σπουδαίες μάχες που έκριναν το αποτέλεσμα του πολέμου, όπως η μάχη του Βερντέν το 1916 και οι μεγάλες μάχες του Δυτικού Mετώπου το 1918 που οι δυνάμεις των Συμμάχων, υπό την ενιαία διοίκηση του Γάλλου στρατάρχου  Φος, ανάγκασαν τους Γερμανούς να υπογράψουν ανακωχή στις 11 Νοεμβρίου 1918, που σήμαινε και το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

---

Discover more from Θεματα Στρατιωτικης Ιστοριας

Subscribe to get the latest posts to your email.