Ευνοϊκές και δυσμενείς συγκυρίες
Οι Έλληνες, οι οποίοι αποτελούσαν τον ανθηρότερο πληθυσμό των παραλίων της Μ. Ασίας και των νησιών του Αιγαίου τόσο εξαιτίας του πλούτου τους όσο και εξαιτίας της μόρφωσής τους, ποτέ δεν έπαυσαν να ελπίζουν στην εθνική τους αποκατάσταση.
Αρχικά βέβαια πίστεψαν ότι η πολυπόθητη ελευθερία θα ερχόταν με την βοήθεια των ξένων, όταν όμως είδαν ότι οι ξένοι απέβλεπαν μόνο στα δικά τους συμφέροντα αποφάσισαν να επιδιώξουν την απελευθέρωσή τους με τις δικές τους
δυνάμεις. Την ιδέα αυτή ενίσχυσαν οι ηρωικοί αγώνες των Σουλιωτών κατά του τυράννου των Ιωαννίνων, Αλή πασά.
Ωστόσο, η επανάσταση παρουσίαζε κάποιες ιδιαίτερες δυσκολίες. Πρώτα απ’ όλα, οι Έλληνες, που έπρεπε να οργανωθούν για να συγκροτήσουν μια επαναστατική δύναμη, ζούσαν σε ολόκληρη την Βαλκανική, την Μ. Ασία και τις πολυάριθμες αποικίες της Βόρειας Ιταλίας, της Δυτικής Ευρώπης και της Νότιας Ρωσίας.
Κάθε οργανωτική προσπάθεια (μύηση, συγκέντρωση χρημάτων, προετοιμασίες κάθε είδους και μορφής) θα ήταν κατ’ ανάγκη συνωμοτική και μυστική, κάτω από το καχύποπτο βλέμμα της τουρκικής εξουσίας ή της ιερής συμμαχίας. Κάθε τέτοια
κίνηση θα είχε να υπερνικήσει και ενδοιασμούς και φόβους που είχαν καλλιεργήσει οι αιώνες της δουλείας, και οι συνέπειες της διάψευσης των ελπίδων των ραγιάδων σε προηγούμενα επαναστατικά κινήματα (Ορλωφικά, Κατσώνης, Ρήγας κ. α.)
Μια επαναστατική οργάνωση όφειλε να διατυπώσει σκοπούς και στόχους, ενώ ταυτόχρονα έπρεπε να υποδείξει μέσα και μεθόδους δράσης που θα έβρισκαν αποδοχή από τα τότε στρώματα της ελληνικής κοινωνίας, που ήταν πολύ φυσικό να έχουν διαφορετικούς προσανατολισμούς και επιδιώξεις.
Υπήρχαν βέβαια και πολλά ευνοϊκά στοιχεία που θεωρητικά θα μπορούσαν να βοηθήσουν, μια που η οθωμανική αυτοκρατορία περνούσε σοβαρή εσωτερική κρίση.
Ακόμη, σημαντικό ρόλο έπαιξαν ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός και οι επαναστατικές οργανώσεις, που γεννήθηκαν από τις ιδέες που πρέσβευε αυτός. Ήταν εμφανές τότε ότι το τουρκικό κράτος βρισκόταν σε παρακμή και ότι η Γαλλική Επανάσταση επηρέαζε τους σκλαβωμένους Έλληνες μεταδίδοντας το επαναστατικό πνεύμα σε ολόκληρη την Ελλάδα.
Έτσι, αισιοδοξία και αυτοπεποίθηση είχε αποκομίσει το σκλαβωμένο Γένος, -ιδιαίτερα οι Έλληνες των παροικιών του εξωτερικού, οι ναυτικοί και ο εμποροτεχνικός κόσμος- λόγω της πνευματικής και οικονομικής άνθισης που σημειώθηκε στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα.
Τέλος, οι συνεχιζόμενες βιαιότητες, η σκέψη ότι 300 και πλέον χρόνια δουλείας ήταν πολλά, η οικονομική κάμψη που παρατηρήθηκε, ύστερα από την πτώση του Ναπολέοντα (1815) και η συνακόλουθη ανεργία μαζί με την αναβίωση της εθνικής
συνείδησης, υπήρξαν ευνοϊκές προϋποθέσεις για την δημιουργία επαναστατικής ψυχολογίας.
Ίδρυση και οργάνωση της Φιλικής Εταιρίας (1814)
Η Φιλική Εταιρία που οργάνωσε και προετοίμασε την ελληνική επανάσταση δεν ήταν η πρώτη ελληνική επαναστατική εταιρία. Προηγήθηκαν πολλές και σε διάφορες εποχές.
Εκείνη που συνδέεται πιο άμεσα με την φιλική είναι η εταιρία με το όνομα Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο που ιδρύθηκε στο Παρίσι το 1809 από τον Μακεδόνα Γρηγόριο Ζαλύκη. Τα μέλη του ήταν Έλληνες και Γάλλοι. Φανερός της σκοπός ήταν να βοηθήσει την ίδρυση σχολείων στην Ελλάδα, ενώ μυστικός της σκοπός να προετοιμάσει μια επανάσταση. Μέλος της εταιρίας αυτής ήταν και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, φοιτητής τότε στο Παρίσι.
Η εταιρία αυτή συνδεόταν με το γαλλικό υπουργείο εξωτερικών και απέβλεπε σε γαλλική βοήθεια.
Μια άλλη εταιρία, ο Φοίνικας, που πιστεύεται ότι είχε ιδρυθεί από τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο στη διάρκεια της εξορίας του στη Ρωσία, προωθούσε και αυτή στα χέρια του Ναπολέοντα σχέδια για το διαμελισμό της Τουρκίας.
Μετά την ήττα του Ναπολέοντα το Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο διαλύθηκε. Ο Τσακάλωφ επέστρεψε στη Ρωσία, όπου στην Οδησσό συναντήθηκε με τον Νικόλαο Σκουφά, έμπορο από την Άρτα, και αποφάσισαν από κοινού να ιδρύσουν μια εταιρία καθαρά
ελληνική με αποκλειστικό σκοπό την επανάσταση των Ελλήνων χωρίς ξένη βοήθεια.
Τις σκέψεις τους ανακοίνωσαν στον Εμμανουήλ Ξάνθο από την Πάτμο και αργότερα στον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο από την Καρύταινα. Έτσι ιδρύθηκε στα 1814 η Φιλική Εταιρία.
Αν ο Ξάνθος έριξε πρώτος την ιδέα της Φιλικής, όπως ο ίδιος ισχυρίσθηκε ή ο Σκουφάς, όπως έγραψε ο Φιλήμων, είναι σημεία που ίσως ποτέ δεν πρόκειται να εξιχνιαστούν. Το βέβαιο είναι ότι και οι τρεις νέοι, φλογισμένοι από τα ίδια
πατριωτικά αισθήματα, έμειναν σύμφωνοι να ενεργήσουν και άρχισαν τις συζητήσεις για την μορφή και την οργάνωση της μυστικής εταιρίας.
Με την ίδρυση αυτής της εταιρίας οι τρεις άνδρες μιμήθηκαν συνειδητά τον Ρήγα. Οραματίζονταν μια επανάσταση που θα κάλυπτε όλο το φάσμα του Ελληνισμού και θα περιλάμβανε όλους τους χριστιανούς των Βαλκανίων.
Η δυσπιστία που συνάντησαν στην προσπάθεια να προσηλυτίσουν και άλλους τους
απογοήτευσε στην αρχή. Τελικά αποφάσισαν να οργανώσουν τη Φιλική Εταιρία κατά
το πρότυπο των τεκτονικών στοών και του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου και έδωσαν
αυτοί πρώτοι τον όρκο που όρισαν. Από τότε άρχισαν να κηρύττουν το μυστικό της
εταιρίας αφήνοντας να εννοηθεί ότι πίσω τους βρισκόταν κάποια μυστική Αρχή,
κάποια δύναμη που θα βοηθήσει στον Αγώνα. Καθιέρωσαν μυσταγωγική διαδικασία
για την μύηση νέων μελών που καλούνταν να ορκιστούν τυφλή αφοσίωση και
εχεμύθεια.
Οι ιδρυτές της Φιλικής Εταιρίας δεν παρουσιάζονταν ως αρχηγοί, αλλά ως
εκτελεστικά όργανα της Αρχής, δηλαδή της ανώτατης εξουσίας. Η αόριστη και
σκοτεινή λέξη Αρχή ασκούσε υποβλητική και μυστικιστική επίδραση στους
μυημένους. Ο καθένας την φανταζόταν και την ερμήνευε όπως ήθελε. Οι
περισσότεροι πίστευαν πως πίσω από την Εταιρία κρυβόταν η Ρωσία, αφού μάλιστα
την εποχή εκείνη υπουργός εξωτερικών του Τσάρου ήταν ο Καποδίστριας.
Η δομή των Φιλικών
Μετά το 1818 η Εταιρία μετέφερε την έδρα της στην καρδιά της Οθωμανικής
αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη. Εκεί οργάνωσαν συστηματικότερα τον τρόπο
μύησης και όρισαν επτά βαθμούς. Κατώτεροι ήταν οι βλάμηδες (αδελφοποιτοί) για
τους άσημους και αγράμματους χωρικούς, έπειτα οι συστημένοι για τους μικρής
τάξεως ομογενείς, οι ιερείς και ποιμένες (για τους εκλεκτότερους και
μορφωμένους), οι αρχιποιμένες, οι αφιερωμένοι και οι αρχηγοί των αφιερωμένων.
Η μύηση των συστημένων και ιδίως των ιερέων που είχαν έπειτα την ευθύνη για
νέες μυήσεις γινόταν με τρόπο τελετουργικό. Αφού προετοιμαζόταν με τρεις
μυστικές συναντήσεις ο υποψήφιος και αναλογιζόταν τις ευθύνες που αναλαμβάνει,
έδινε επίσημα τον όρκο. Ο ιερέας τέλος, έδινε το μεγάλο όρκο.
Στο 1820 η εταιρία είχε τόσο πολύ διαδοθεί, ώστε υπήρχε κίνδυνος να
πληροφορηθούν τα πάντα οι Τούρκοι. Οι απαιτήσεις των οπλαρχηγών για αποστολή
χρημάτων, εφοδίων και όπλων αυξήθηκαν, όπως και οι πιέσεις για την αποκάλυψη
του μυστικού της Αρχής. Οι Φιλικοί αποφάσισαν τότε να προβάλουν κάποιον που θα
δικαίωνε τις ελπίδες των Ελλήνων στη ρωσική βοήθεια. Έστειλαν στην Πετρούπολη
τον Ξάνθο να δώσει την αρχηγία στον Καποδίστρια. Όταν όμως εκείνος αρνήθηκε ο
Ξάνθος στράφηκε προς τον υπασπιστή του Τσάρου, πρίγκηπα Αλέξανδρο Υψηλάντη. Ο
Υψηλάντης δέχτηκε να παρουσιαστεί σαν Γενικός Επίτροπος της Αρχής και να
αρχίσει την επανάσταση.
Αυτό που κατάφερε ουσιαστικά η Φιλική Εταιρία ήταν η συγκέντρωση των Ελλήνων
στον ίδιο σκοπό και η ψυχική και ηθική προετοιμασία του λαού για τον αγώνα και
τις δοκιμασίες που θα ακολουθούσαν.
Discover more from Θεματα Στρατιωτικης Ιστοριας
Subscribe to get the latest posts to your email.
Θεματα Στρατιωτικης Ιστοριας 